Công
trình thâm canh trồng sả trên vùng đất biến đổi khí hậu để thu tinh dầu phục vụ
tiêu dùng, xuất khẩu và sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh của TS Lê Văn Tri cùng
đồng nghiệp vừa đoạt giải nhất Giải thưởng Sáng tạo Khoa học công nghệ Việt Nam
2016 (VIFOTEC) và cúp vàng WIPO thế giới 2016. Công trình góp phần bảo vệ môi
trường, giảm nghèo cho vùng hạn hán, xâm nhập mặn nhờ tối ưu hóa lợi ích của
cây sả qua việc tận dụng lá để chưng cất tinh dầu và bã thải nhằm sản xuất phân
hữu cơ vi sinh.
Trong quá trình đi thực tế, chứng kiến
người dân chỉ sử dụng phần củ của cây sả chanh cho chế biến thực phẩm, còn lá
thì vứt đi hoặc để khô rồi đốt, TS Lê Văn Tri nhận thấy việc làm này rất lãng
phí và suy nghĩ liệu có cách nào tận dụng lá của cây sả như làm phân bón hữu cơ
hay không? Cuối năm 2012, TS Lê Văn Tri cùng đồng nghiệp bắt đầu nghiên cứu và
phát hiện trong lá sả chứa hàm lượng tinh dầu dù không lớn nhưng rất có ích.
Tinh dầu sả có thể sử dụng trong các ngành y - dược, thuốc bảo vệ thực vật, mỹ
phẩm, sát trùng, xà phòng... Hiện nay, Việt Nam vẫn phải nhập khẩu tinh dầu sả.
Mong muốn xuất khẩu tinh dầu sả cũng như tận dụng các chế phẩm từ cây sả đã tạo
cho TS Lê Văn Tri hứng thú với loại cây này.
Một nghiên cứu toàn diện về cây sả đã
được TS Lê Văn Tri và các cộng sự tiến hành. Theo đó, sả là cây trồng thích ứng
tốt với điều kiện đất khô hạn và xâm nhập mặn, ít nhiễm sâu bệnh hại. Bộ rễ
phân bố rộng có tác dụng giữ đất, chống xói mòn, chống rửa trôi hiệu quả. Cây
sả không chỉ thích ứng nơi hạn hán vùng đồi núi từ bắc vào nam, mà còn chịu
được trong điều kiện ngập mặn, chua phèn như ở Tiền Giang hoặc Cà Mau. Thực tế
khi nhóm nghiên cứu cất tinh dầu sả chanh của Tiền Giang so với sả chanh của
Hòa Bình thì cảm thấy có mùi thơm đặc trưng hơn do tỷ lệ tinh dầu thu được và
phần trăm các chất có trong tinh dầu. “Ðiều này là cơ sở rất tốt để phát triển
các vùng nguyên liệu ở mọi nơi và mọi vùng có biến đổi khí hậu khó lường”, TS
Lê Văn Tri cho biết.
Ngoài cây sả chanh, ở Việt Nam và thế
giới còn loại cây sả java chuyên lấy lá, thích hợp trồng vùng đồi hạn hán. Ðể
nâng cao hiệu quả kinh tế, người dân có thể trồng xen canh cây sả java với cây
cao-su và một số cây ăn quả. Cây cao-su thường trồng cách nhau 15 m, chỗ đất
trống nếu xen canh đậu tương hay ngô thì phải thu hoạch hằng năm, chăm sóc phức
tạp, trong khi sả chịu hạn tốt, không cần chăm sóc nhiều, còn có tác dụng đuổi
ruồi muỗi, rắn rết. Bài toán đặt ra lúc này là việc ứng dụng công nghệ để thu được
tinh dầu tối đa ở cả cây sả chanh và cây sả java.
TS Lê Văn Tri cho biết, Việt Nam và thế
giới lúc này chỉ có công nghệ thu cất tinh dầu bằng phương pháp cuốn hơi nước.
Phương pháp này chỉ cần cho lá vào nồi, đun lên, nước bay hơi thì tinh dầu sẽ
bay theo, sau đó làm lạnh để đưa tinh dầu và nước vào bình, tinh dầu nổi lên
trên sẽ được chiết tách ra. Tuy nhiên, thời gian chưng cất quá lâu, khoảng sáu
đến 12 giờ, lượng tinh dầu không tập trung, tốn nhiều nguyên vật liệu, nhiên
liệu, quy mô chưng cất nhỏ lẻ. Ðể khắc phục hạn chế này, TS Lê Văn Tri đã sử
dụng công nghệ áp lực phá vỡ túi tinh dầu bằng thiết bị tự lắp đặt tại phòng
thí nghiệm. Thiết bị này bao gồm hai nồi khử trùng thông nhau, trong đó một nồi
tạo áp lực, nồi còn lại chưng cất bình thường. Áp lực phá vỡ các tế bào, tức là
túi tinh dầu trong lá, từ đó thu lại được tinh dầu. Từ kết quả trong phòng thí
nghiệm, TS Lê Văn Tri cùng cộng sự thiết kế chế tạo cụm thiết bị chưng cất quy
mô công nghiệp, với 50 đến 100 tấn lá sả chanh một ngày. Hệ thống công nghệ
giúp giảm lượng nước tiêu hao trong quá trình sản xuất xuống hơn 80%, thời gian
chưng cất còn hai giờ mỗi mẻ. Thiết bị được điều khiển tự động, giúp giảm chi
phí lao động.
Nguồn bã thải sau chưng cất tinh dầu tại
các cơ sở hiện nay chủ yếu là đốt, rải trên mặt ruộng gây ô nhiễm môi trường.
Ðể khắc phục tình trạng này, TS Lê Văn Tri nghiên cứu áp dụng công nghệ vi sinh
để xử lý và sản xuất thành phân bón hữu cơ vi sinh. Loại phân bón này có khả
năng xua đuổi côn trùng và diệt tuyến trùng trong đất. Ngoài ra, phân bón hữu
cơ vi sinh có khả năng giữ ẩm cao, rất tốt khi bón cho cây công nghiệp (sả,
cà-phê, hồ tiêu) vào cuối mùa mưa. Cách tận dụng bã sả thay vì đốt bỏ giúp giảm
ô nhiễm, bảo vệ bền vững tài nguyên đất.
Theo tính toán của nhóm nghiên cứu, quy
trình “trồng sả - thu tinh dầu - sản xuất phân bón” có thể mang lại hiệu quả
kinh tế khoảng hơn 143 triệu đồng/năm/ha. Kết quả này do đầu tư cho trồng sả
thấp, thời gian thu hoạch nhanh và kéo dài, khả năng chống chịu tốt nên hiệu
quả từ trồng sả cao, gấp bảy đến tám lần so với trồng lúa. Người dân không
những tăng thu nhập từ việc bán lá, củ mà còn thêm khoản lợi lớn từ việc thu
tinh dầu, từ lượng bã sả làm phân bón hữu cơ vi sinh. Trên diện tích thâm canh
20 ha trồng sả, một nhà máy sản xuất tinh dầu sẽ thu về lợi nhuận từ 1,5 đến
1,6 tỷ đồng mỗi năm.
Với ưu điểm dễ thực hiện, công nghệ đã
được áp dụng tại nhiều địa phương, nhất là những nơi chịu ảnh hưởng của biến
đổi khí hậu, xâm nhập mặn và khô hạn như Tiền Giang, Quảng Bình, Ðác Lắc, Gia
Lai, Hòa Bình. Hiện nay, Công ty cổ phần công nghệ sinh học của TS Lê Văn Tri
đang làm các thủ tục để có thể làm chỉ dẫn địa lý cho các loại tinh dầu ở các
địa điểm khác nhau. Công ty đang thực hiện các dự án của Bộ Khoa học và Công
nghệ phát triển vùng nguyên liệu và xây dựng nhà máy chưng cất tinh dầu, sản
xuất phân bón hữu cơ vi sinh, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế để tiến tới
hình thành nhà máy liên doanh sản xuất các sản phẩm có nguồn gốc tinh dầu tự
nhiên ở Việt Nam. Với những thành công bước đầu, TS Lê Văn Tri dự định sẽ tiếp
tục thử nghiệm ứng dụng công nghệ vào sản xuất các loại tinh dầu từ cây trồng
khác như hồi, quế, tràm…
HẠNH NGUYÊN
No comments:
Post a Comment